Cat Norman Tahirović: Čuvarica bh. tradicije prirodnog bojenja tkanine

U vrijeme dominacije sintetičkih boja na domaćem i svjetskom tržištu, Bazerdžan i KETI svojim kolekcijama promovišu ljepotu, kulturni značaj i održivost prirodnih boja.

Istorija prirodnog bojenja tkanina ukorijenjena je u drevnim civilizacijama i proteže se hiljadama godina unazad. Najraniji dokazi dartiraju iz razdoblja neolitika, a arheološki nalazi pokazuju da su rani ljudi koristili biljke, minerale, čak i insekte za dobijanje boja. Stari Egipćani bili su vješti u umjetnosti bojenja i koristili širok raspon boja, crvenu su dobijali od korijena luđice, plavu od indiga, a žutu od šafrana. I stari Grci i Rimljani cijenili su jarke boje na svojim tekstilima i dobijali ih iz istih izvora uz dodatak vate, a Feničani, koji su bili poznati trgovci, odigrali su značajnu ulogu u njihovoj distribuciji širom Sredozemlja.

Tokom srednjeg vijeka proširili su se trgovački putevi omogućivši razmjenu materijala za bojenje između različitih regija. Europski bojadžije oslanjali su se na biljke kao što su waad, weld i madder, korištena je i tirska purpurna boja, visoko cijenjena boja dobivena od sredozemnog morskog puža zvanog Murex. Evropski istraživači tokom 15. i 16. vijeka otkrili su nove biljke, poput kukaca košenile u Meksiku, od kojih su se proizvodile briljantne crvene boje, dok je Amerika postala bogat izvor prirodnih boja, uključujući indigo, cjepanicu i brazilsko drvo. Industrijska revolucija i napredak hemije u 18. i 19. vijeku dovela je do razvoja sintetičkih boja proizvedenih od petrohemikalija, koje su postupno u potpunosti zamijenile prirodne zbog lakše proizvodnje.

Bojenje tkanine prirodnim bojama primjenjivalo se i u našim krajevima od davinana. Najčešće su se koristile biljke: kora, list i ljuske oraha, kora i list jasena, list dunje, lipe, breskve, paradajza, kantariona, jabuke i johe, pored kojih i kora brijesta, lipe, vrbe, topole, jasena, korijen kukurijeka i koprive, a posebno veliku primjenu imalo je lišće crnog luka. Od ovih, ali i od brojnih drugih biljaka dobijale su se različite boje: crvena, žuta, zelena, modra, narandžasta, smeđa, siva, crna, a zavisno od umijeća bojadžija, i njihove raznovrsne nijanse. Bojadžijski zanat nekada je bio jako cijenjena vještina, a neki od starih recepata sačuvani su do danas.

Oživljavanje prirodnih boja

Iako sintetičke boje nude širi raspon, lakše su dostupne u poređenju s prirodnim, mogu se proizvoditi u većim količinama i po nižoj cijeni što ih čini ekonomski isplativijima za masovnu proizvodnju u komparaciji sa specifičnim biljkama, kukcima ili mineralima, čiji je proces dugotrajniji i radno intenzivniji, zabrinutost oko utjecaja na okoliš i zdravstveni rizici povezani sa sintetičkim bojama dovode do ponovnog zanimanja za prirodno bojenje. Povezivanje sa tradicionalnim zanatskim praksama, interes za prirodne, ekološki prihvatljive i održive prakse, rezultirali su Bazerdžan x KETI handmade saradnjom koja je započela od samog osnivanja Bazerdžana, i koja je od tada do danas iznjedrila posebne kolekcije.

Cat ručno boji materijale, primarno svilu i pamuk, koristeći prirodne boje lišća, povrća, voća, šumskog bilja i sl., dok Bazerdžan tim razvija modne kreacije. Neki od popularnih proizvoda nastalih kroz ovu kolaboraciju su ljetni kardigani sa motivima bilja, a svileni šalovi često birani poklon za drage osobe.

Fascinantni proces koji stoji iza kreacija Cat Norman Tahirović, fotografkinje, predavačice na Internacionalnom Burch univerzitetu u Sarajevu i autorice rukotvorina koja prirodnim bojama čuva i promoviše prirodu u BiH, posjetioci/teljke mogli su otkriti na interaktivnom događaju upriličenom u Bazerdžan Titova koncept butiku. Nakon interesantnog predavanja o istoriji prirodnog bojenja, tom prilikom i sami su učestvovali u kompletnom procesu, od pripreme materijala, preko kuhanja u vodi i sirćetu, do finalno obojene tkanine prekrasnim bojama lišća iz sarajevskih parkova, te naučili od koje biljke iz okruženja mogu dobiti koje boje.

„Ne trebate ići daleko na planine da biste pronašli sastojke koji su vam potrebni jer je sva ljepota dostupna u neposerdnoj blizini, našim parkovima. Svaki list je jedinstven i priča priču baš kao otisak prsta, stoga pomislite koliko smo i sami jedinstveni. Tačno je da neka odjeća obojena prirodnim putem nakon perioda od pet godina može početi blijediti, iako ona koju ja koristim ne bi izbljedila ni nakon puno dužeg perioda, međutim isto to će se desiti i od pranja odjeće koju ste kupili u prodavnici masovne proizvodnje, s tim što su prirodne boje biorazgradive, neotrovne i ne sadrže štetne hemikalije i teške metale, što ih čini sigurnijim za ljudsko zdravlje i okoliš“, istakla je Cat objašnjavajući kompleksnost same pripreme i čišćenja materijala koji je prirodni, pamuk ili svila, od svega onoga s čim je kupljen, i dodala: „Mislim da sam trenutno jedina u BiH koja prirodno boji tkaninu jer godinama pokušavam stupiti u kontakt s nekim ko se bavi istim, nažalost bezuspješno“.

Cat je porijeklom iz SAD, ljubav ju je zadržala u Bosni proteklih deset godina, odakle nema namjeru otići zbog ispunjenja koje joj pruža pristupačnost i raznolikost prirode koja je nadahnuće za njene rukotvorine.